روانشناسی

به طور کلی طرحواره درمانی روش ها و راهکارهای پردازش اطلاعات است که بر اساس واقعیت یا تجارب شخصی شکل می گیرد تا این امکانات را در اختیار افراد قرار دهد تا تجربه را تبیین و بررسی کند. به طور کلی می توان گفت عواملی هستند که در به وجود امدن طرحواره ها نقش موثری دارند که از جمله آنها:

• هر طرحواره درمانی خود دارای یک جزء مفید و موثر است که با ارزش ها و باورهای شخص مرتبط و منسجم می باشد.

•  هر طرحواره درمانی در اینکه افراد باورها و ارزش های خود را تا چه مدت نگهداری کرده اند متفاوت می باشند.

• طرحواره ها غالبا الگوبرداری می شود یعنی از افراد دیگر فرا گرفته می شود.

•  طرحواره ها معمولا در برگیرنده جزء شناختی هستند و بر روی تفکرات شخص تاثیر عمده ای می گذارد.

• طرحواره ها عموما در برگیرنده جزء رفتاری هستند که این خود تعیین می کند افراد چگونه می توانند بر روی نظام باورها عمل کنند.

نکته: به طور کلی می توان گفت در طرحواره درمانی به طرحواره هایی توجه می شود که در ابتدای زندگی در خانواده و هر آنچه که نتیجه ارتباط با والدین است به وجود می آید و روش ها و تکنیک هایی به کار گرفته می شود که طرحواره های ناسازگار اولیه به فراموشی سپرده می شود و این تکنیک ها شناختی، تجربی و رفتاری می باشد.

چهار مفهوم اساسی در طرحواره درمانی شامل طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه، سبک‌های مقابله‌ای، حالات خلقی و نیازهای هیجانی اساسی هستند:

در روانشناسی شناختی، طرح‌واره، یک الگوی سازمان یافته از تفکر و رفتار است. طرح‌واره، همچنین می‌تواند به عنوان یک چهارچوب ذهنی از ایده‌های از پیش شکل گرفته شده تعریف شود. همچنین، می‌توان طرح‌واره را قالب و چهارچوبی که نمایانگر مفاهیم جهان برای فرد است یا یک سیستم سازمان دهی و ادراک اطلاعات جدید دانست. طرح‌واره‌ها، باورهای ناهشیار و ناسازگار درباره‌ی خودمان، دیگران و دنیا هستند که آنقدر برایمان واقعی و بدیهی اند که آن‌ها را واقعیت محض می‌پنداریم و افسار افکار و هیجانات و رفتارهای ما را در دست می‌گیرند و باعث آشفتگی و نارضایتی در روابط عاطفی و بین فردی و شغلی می‌شوند.

1. در طرح‌واره درمانی، به طور مشخص منظور از طرح‌واره، طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه‌اند که الگوهای معیوب از ادراک، هیجان و احساس فیزیکی و جسمی در طول عمر فرد هستند. معمولاً طرح‌واره‌ها شکل باور درباره‌ی خود و جهان را پیدا می‌کنند.

برای مثال، فردی با یک طرح‌واره‌ی طرد، می‌تواند درباره‌ی ارزشمندی اش از دید دیگران، بسیار حساس شود که این ممکن است فرد را در حوزه ارتباطات بین فردی اش هراسان یا غمگین کند.

2. سبک‌های مقابله‌ای، واکنش‌های رفتاری یک شخص به طرح‌واره‌هایش است. سه سبک مقابله‌ای بالقوه وجود دارد. در «اجتناب» شخص تلاش می‌کند تا از موقعیت‌هایی که طرح‌واره‌ی معیوبش را فعال می‌کند دوری کند. در «تسلیم» فرد منفعلانه طرح‌واره‌ی معیوبش را قبول می‌کند و تلاشی برای مقابله‌ی مناسب با آن نمی‌کند و تغییر رفتاری در موقع بروز نتایج ناخوشایند اجتناب ناپذیر از خود نشان نمی‌دهد. «در جبران افراطی» که به آن «واکنش افراطی» نیز می‌گویند، فرد برای اینکه اجازه ندهد عواقب ناخوشایند ناشی از یک طرح‌واره اش به وقوع بپیوندد، تلاش خیلی زیاد و اضافه انجام می‌دهد. این سبک‌های مقابله‌ای ناسازگار (اجتناب، تسلیم و جبران افراطی) معمولاً باعث می‌شوند که طرح‌واره‌ها تقویت شوند. به مثال زیر در مورد طرد و جدایی توجه کنید:

وقتی فردی که سبک مقابله‌ای اجتنابی دارد، تصور می‌کند که رابطه اش با خطر جدایی مواجه است، احتمالاً طوری رفتار می‌کند که نزدیکی و صمیمیت در رابطه را محدود کند تا خود را از اینکه مورد رها شدن قرار بگیرد محافظت کند.